How do I Gauge my Health?

        Health for me is my thinking power and the status of my mental faculties and my attitude. It is also the rank of my physical functionalities but I am not talking about that right now. If I am in positive mood and my attitude is my normal attitude, as I usually have, I feel healthy. 

        If ever, I am in doubt about feelings or thinking, or if ever I feel like making a correction, I twist my mind in the positive direction. I can do that because I have faith in truth and progress or movement in the positive direction.  More specifically, positive direction for me is, 1. To be above petty considerations, 2. To be above selfishness, 3. To follow the law of conservation in life popularly called austerity, 4. To think of those behind me and 5. To stand for the general welfare of all. Welfare of all for me is to support the measures which are in the interest of the lowest ranks of the society and which take the society forward to a higher level of material and cultural existence. I have a particular notion of progress which I will discuss at another time. I try to keep thoughts like ill-will, jealousy, grievance, revenge, blames, extravagances of various types, feelings to hurt or harm others etc. far away from me. I have suggested it permanently to my mind that I it is not to slip into the down side of thinking even by mistake. This suggestion keeps popping up in my thoughts and behavior regularly and keeps me on line. 

        To forget and forgive others, are two other traits of my thinking process which I keep close to my heart. Similarly, if I feel I am wrong, I feel proud to admit. I feel I am not here for myself but for truth. Truth is the fulcrum of my mind and it is the main criterion according to which I judge my thought. It is for me the eternal thread holding which I can elevate myself and losing which I will fall. Clinging to truth for me is not a matter of show or demonstration but of holding high even when I alone happen to know it.   

        I firmly believe in democratic values and natural justice, for I believe that it is necessary as long as I live in a society full of other people like me. The same applies to freedom of speech and expression which distinguish between a thing and a person and between person to person. My life consists of my physical and mental activity, without which I will be no better than a stone. Similar is the case with the other people. So I think that the suppression of these basic human rights, whether by the state or by the individuals, is unnatural and wrongful. 

        I always feel, and can not avoid feeling, that mankind is proceeding from darkness to light. Some people are moving more slowly than the others. To me darkness are ignorance, still beliefs, mind-frames hanging from yester-ages, illiteracy, lack of reading and adaptation, dependance on hearsay, lack of scientific knowledge and all that is retrograde in life and society. 

        When I think of positivism, I think of moving from dark to light. If I feel I have become slow in this respect, I try to accelerate my movement. I immediately rush to read some book or article on the latest discoveries in science. I do not burden myself with these instructions, nor I put them in hard and fast schedules. With the passage of time they have become a part of my habit. 

        I also know some of the weak areas of my thinking process which make me to stop and think and I always pull up myself for allowing conservative tendencies into my mind. With more and more positive and progressive thoughts pulling me forward, I feel in the best of my mental health. If something is still missing, I have the homeopathics with me!

         ਮੇਰੇ ਲਈ ਮੇਰੀ ਸਿਹਤ ਮੇਰੀ ਸੋਚਣ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ, ਮੇਰੀ ਮਾਨਸਿਕ ਸਮਰੱਥਾ ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਰਵੱਈਏ ਦੀ ਸੱਥਿਤੀ ਹੈ। ਇਹ ਮੇਰੀ ਸਰੀਰਕ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲਤਾ ਦਾ ਦਰਜਾ ਵੀ ਹੈ ਪਰ ਮੈਂ ਇਸ ਸਮੇਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਜੇਕਰ ਮੈਂ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਮੂਡ ਵਿੱਚ ਹਾਂ ਅਤੇ ਮੇਰਾ ਰਵੱਈਆ ਮੇਰੇ ਆਮ ਰਵੱਈਏ ਜਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਮੈਂ ਸਿਹਤਮੰਦ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹਾਂ।

    ਜੇ ਕਦੇ ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਕਦੇ ਸੁਧਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਮੈਂ ਇਸਨੂੰ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਮੋੜਦਾ ਹਾਂ। ਮੇਰੇ ਲਈ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਇਹ ਹਨ, 1. ਮਾਮੂਲੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਹੋਣਾ, 2. ਸਵਾਰਥ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਹੋਣਾ, 3. ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਸੰਜਮ ਤੇ ਸੰਕੋਚ ਦੇ ਨਿਯਮ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨਾ ਜਿਸ ਨ ਆਮ ਕਰ ਕੇ ਦਰਵੇਸ਼ੀ (Austerity) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, 4. ਆਪਣੇ ਪਿੱਛੇ ਹੇਠ ਰਹਿਣ ਵਾਲਿਆਂ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣਾ ਤੇ 5. ਸਭ ਦੀ ਆਮ ਭਲਾਈ ਲਈ ਡਟਣਾ। ਸਭ ਦੀ ਆਮ ਭਲਾਈ ਮੇਰੇ ਲਈ ਸਭ ਦਾ ਕਲਿਆਣ ਤੇ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਤਰੱਕੀ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣਾ ਹੈ। ਤਰੱਕੀ ਦੀ ਵੀ ਮੇਰੀ ਇੱਕ ਖਾਸ ਧਾਰਨਾ ਹੈ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਸਮੇਂ ਚਰਚਾ ਕਰਾਂਗਾ। ਮੈਂ ਦੁਸ਼ਟ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਈਰਖਾ, ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕਰਨਾ, ਬਦਲਾ ਲੈਣਾ, ਦੋਸ਼ ਕੱਢਣਾ, ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਵਧੀਕੀਆਂ, ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਠੇਸ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਜਾਂ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦੀਆਂ ਇਛਾਵਾਂ ਆਦਿ ਵਰਗੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰੱਖਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਇਹ ਗੱਲ ਆਪਣੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਪਾ ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਗਲਤੀ ਨਾਲ ਵੀ ਸੋਚ ਦੇ ਹੇਠਾਲੇ ਪੱਧਰ ਵੱਲ ਨਹੀਂ ਖਿਸਕਣਾ। ਇਹ ਸੁਝਾਅ ਮੇਰੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਵਿਹਾਰ ਵਿੱਚ ਨਿਯਮਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਉਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਲਾਈਨ 'ਤੇ ਰੱਖਣ ਲਈ ਲਾਹੇਵੰਦ ਹਨ।

    ਦੂਜਿਆਂ ਦੀਆਂ ਕੁਤਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਭੁੱਲਣਾ ਅਤੇ ਮਾਫ਼ ਕਰਨਾ ਮੇਰੀ ਸੋਚ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੇ ਦੋ ਹੋਰ ਵਿੱਲਖਣ ਗੁਣ ਹਨ ਜੋ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਦਿਲ ਦੇ ਨੇੜੇ ਰੱਖਦਾ ਹਾਂ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਜੇ ਮੈਨੂੰ ਲੱਗੇ ਕਿ ਮੈਂ ਗਲਤ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਮੈਂ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਾਣ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਇੱਥੇ ਆਪਣੇ ਲਈ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਸੱਚਾਈ ਦਾ ਪੱਖ ਪੂਰਨ ਲਈ ਆਇਆ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਕਦੇ ਵੀ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਰੱਖਣ ਜਾਂ ਲੰਘਣ ਤੇ ਇਤਰਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਉੱਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਅਗਵਾਈ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਝਿਜਕਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਂ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਨਿਰਪੱਖ ਖੇਡ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਮੇਰੇ ਵਿਚ ਹੁਨਰ ਜਾਂ ਤਾਕਤ ਹੈ ਤਾਂ ਮੈਂ ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਨਿਕਲ ਜਾਵਾਂਗਾ।

    ਮੈਂ ਜਮਹੂਰੀ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੱਕਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਦਾ ਹਾਂ, ਕਿਉਂਕਿ ਮੇਰਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਵਰਗੇ ਹੋਰ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਭਰੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹਾਂ। ਇਹੀ ਗੱਲ ਬੋਲਣ ਅਤੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ 'ਤੇ ਵੀ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਤੇ ਵਿਅਕਤੀ, ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀ ਤੋਂ ਵਿਅਕਤੀ ਵਿਚਕਾਰ ਫਰਕ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਮੇਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਮੇਰੀ ਸਰੀਰਕ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਮੈਂ ਇੱਕ ਪੱਥਰ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਨਹੀਂ ਹੋਵਾਂਗਾ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਦੂਜੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਸਮਝਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਬੁਨਿਆਦੀ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਦਮਨ, ਭਾਵੇਂ ਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਜਾਂ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੁਆਰਾ, ਗੈਰ-ਕੁਦਰਤੀ ਅਤੇ ਹਰਜਾਈ ਹੈ।

        ਮੈਂ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹਾਂ, ਅਤੇ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਚ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ, ਕਿ ਇੰਨੀ ਪੜਾਈ ਲਿਖਾਈ ਤੋਂ ਬਾਦ ਵੀ ਮੱਨੁਖ ਜਾਤੀ ਹਨੇਰੇ ਤੋਂ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵੱਲ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਕੁਝ ਲੋਕ ਦੂਜਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੌਲੀ ਚੱਲ ਰਹੇ ਹਨ ਕੁਝ ਤੇਜ। ਮੇਰੇ ਲਈ ਹਨੇਰਾ ਅਗਿਆਨਤਾ, ਸੁਣੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ, ਪੁਰਾਣੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਤੋਂ ਲਟਕਦੇ ਸੋਚ ਜੁਗਾੜ, ਅਨਪੜ੍ਹਤਾ, ਬੇਈਮਾਨੀ, ਪਿਛਾਖੜਤਾ, ਸਥਿਤੀ ਪ੍ਰਤੀ ਅਨੁਕੂਲਨ ਦੀ ਘਾਟ, ਵਿਗਿਆਨਕ ਗਿਆਨ ਦੀ ਘਾਟ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਪਿਛਾਂਹ ਨੂੰ ਸੋਚਣ ਦੀ ਆਦਤ ਆਦਿ ਹਨ।

    ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਸਕਾਰਾਤਮਕਤਾ ਬਾਰੇ ਸੋਚਦਾ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਮੈਂ ਚੇਤਨਤਾ ਨਾਲ ਹਨੇਰੇ ਤੋਂ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵੱਲ ਜਾਣ ਬਾਰੇ ਸੋਚਦਾ ਹਾਂ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਮੈਂ ਇਸ ਸਬੰਧ ਵਿਚ ਹੌਲੀ ਹੋ ਗਿਆ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਗਤੀ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਇਸ ਕਾਰਜ ਹੇਤੂ ਮੈਂ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀਆਂ ਨਵੀਨਤਮ ਖੋਜਾਂ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਕਿਤਾਬ ਜਾਂ ਲੇਖ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਚਲ ਪੈਂਦਾ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਇਹਨਾਂ ਹਦਾਇਤਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਆਪ 'ਤੇ ਬੋਝ ਨਹੀਂ ਪਾਉਂਦਾ, ਨਾ ਹੀ ਮੈਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਸਖ਼ਤ ਸਮਾਂ-ਸਾਰਣੀ ਵਿੱਚ ਪਾਉਂਦਾ ਹਾਂ। ਸਮੇਂ ਦੇ ਬੀਤਣ ਨਾਲ ਇਹ ਉਂਜ ਹੀ ਮੇਰੀ ਆਦਤ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਏ ਹਨ।

    ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਸੋਚਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੇ ਕੁਝ ਕਮਜ਼ੋਰ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਜਾਣਦਾ ਹਾਂ ਜੋ ਮੈਨੂੰ ਰੁਕਣ ਅਤੇ ਸੋਚਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਮੈਂ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਆਪਣੇ ਮਨ ਦੀ ਰੂੜੀਵਾਦੀ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦੇਣ ਲਈ ਖਿੱਚਾਈ ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਅੱਗੇ ਚਲਣ ਵਿਚ ਮੈਂਨੂੰ ਖੁਸ਼ੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਅਜਿਹੀ ਖੁਸ਼ੀ ਮਿਲੇ ਤਾਂ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਵਿੱਚ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਜੇ ਫਿਰ ਵੀ ਲਗੇ ਨਹੀਂਂ, ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਹੋਮਿਓਪੈਥਿਕਸ ਤਾਂ ਹਨ ਹੀ!